Page 94 - Đi Tìm Lẽ Sống
P. 94
TÁI BÚT 1984 [32]
Tưởng niệm Edith Weisskopf - Joelson (1910 - 1983), người có những
đóng góp vô giá và có công mở đường cho Liệu pháp ý nghĩa tại Hoa Kỳ từ
đầu năm 1955.
SỰ LẠC QUAN TRONG BI KỊCH
Trước tiên chúng ta cần tìm hiểu ý nghĩa của cụm từ “sự lạc quan trong bi
kịch” (tragic optimism). Nói một cách ngắn gọn, nó có nghĩa là một người
vẫn giữ được sự lạc quan bất kể “bộ ba bi kịch” - theo cách gọi trong liệu
pháp ý nghĩa - có xảy đến đi nữa. Bộ ba bi kịch ấy bao gồm những khía cạnh
trong đời sống con người mà ta có thể xác định: (1) sự đau đớn; (2) cảm giác
tội lỗi; và (3) cái chết. Thực ra, chương này đặt ra một vấn đề: Làm thế nào
để có thể nói “Có” với cuộc sống bất kể những điều đó? Hãy đặt câu hỏi theo
một cách khác: Làm sao con người có thể tìm thấy ý nghĩa tiềm ẩn của cuộc
sống ngay trong những đau khổ? Rốt cuộc thì câu “Hãy nói có với cuộc
sống, bất kể mọi việc có như thế nào chăng nữa” mà tôi đã sử dụng làm tiêu
đề cho cuốn sách xuất bản bằng tiếng Đức của mình, mang hàm ý rằng cuộc
đời vẫn còn nhiều ý nghĩa tiềm ẩn trong bất cứ hoàn cảnh nào, kể cả trong
những tình huống khốn khổ nhất. Và điều này đến lượt nó bao hàm các khả
năng của con người trong việc chuyển hoá một cách sáng tạo những mặt tiêu
cực của cuộc sống thành một điều gì đó tích cực và mang tính xây dựng. Nói
cách khác, điều quan trọng là hãy tạo ra điều tốt nhất trong bất kỳ tình huống
nào của cuộc sống. Trong tiếng Latin, optimum có nghĩa là “điều tốt nhất”,
và đó là lý do tôi gọi vấn đề này là tragic optimum (sự lạc quan trong bi
kịch), tức là thái độ lạc quan trong hoàn cảnh bi thương. Theo cái nhìn về
tiềm năng con người, ở mặt tốt đẹp nhất, năng lực tiềm ẩn của con người
luôn cho phép: (1) chuyển đau khổ thành sự trưởng thành và thành tựu của
con người; (2) chuyển tội lỗi thành cơ hội để thay đổi bản thân tốt đẹp hơn;
và (3) chuyển tính chất tạm thời của cuộc sống thành sự khích lệ để hành
động có trách nhiệm.
Tuy nhiên phải nhớ rằng sự lạc quan không phải là sản phẩm của mệnh
lệnh hoặc yêu cầu. Một người không thể buộc chính mình phải lạc quan một
cách vô căn cứ, trước tất cả những xung đột, trước mọi hy vọng. Và nếu điều
này đúng với hy vọng thì cũng sẽ đúng với hai thành tố khác trong bộ ba, bởi
vì niềm tin và tình yêu không thể ra lệnh hoặc yêu cầu mà có được.
Đối với người châu Âu thì đó là một đặc tính của nền văn hoá Mỹ, nơi
con người luôn được ra lệnh và yêu cầu phải “hạnh phúc”. Nhưng người ta
